Amateur-archeologen zijn vaak natuurmensen in hart en nieren. Johan ten Hoopen (1942) uit het Overijsselse Tubbergen is geen uitzondering op die regel. Zo beijvert hij zich in zijn werk, als medewerker van Landschap Overijssel, voor het beheer van het fraaie landschap van deze provincie. Zijn vrije tijd is daarnaast zeer rijkelijk gevuld met flora en fauna en alles wat er mee samenhangt.
Ook archeologie maakt deel uit van zijn werk en vrije tijd. Zo is hij één van de weinige amateur-archeologen die in Nederland een vuistbijl gevonden heeft: de vuistbijl van de Molen van Bels (Ov.). Deze vuistbijl bracht door zijn afwijkende verwering een discussie te weeg over de ouderdom ervan. Vooruitlopend op een nieuwe publicatie over het dateringsvraagstuk rond de vuistbijl, een kennismaking met de vinder.

Hebben je kinderen jouw interesse voor archeologie geërfd?
Van onze vijf kinderen is er niet één met een uitgesproken belangstelling voor archeologie. Wel voor mijn huidige beroep. De oudste zoon is een afgestudeerd Wageningse bosbouwer, die in Zweden onderzoek doet. De jongste zoon, een cultuurtechniker en bosbouwer, werkt nu als freelance fotograaf in Zweden (Stockholm). De oudste dochter volgde een landbouwopleiding, werd daarna floriste en is nu huismoeder op een boerderij in Zweden. De middelste dochter heeft een tuinbouw-opleiding - Frederiksoord, net zoals zoals ma en pa! - werkt nu in de bejaardenzorg op Funen in Denemarken. Zij woont vlakbij Gudme, een oud Viking-woongebied - prachtige vondsten! De jongste dochter zit op de Hogeschool der Kunsten in Arnhem en is regelmatig bij haar Noorse vriend op de Noordkaap.

Welke andere interesses heb je?
Tekenen en schilderen (aquarel). Verder het kweken van boomkwekerijgewassen, het enten van fruitbomen en het oculeren van rozen. Niet te vergeten: druiven kweken en wijn maken. Ten slotte natuurlijk vogels, planten en landschappen.

Je hebt de vuistbijl van de Molen van Bels gevonden. Wanneer deed je deze vondst en hoe waren de vondstomstandigheden?
Ik weet het niet exact meer, maar het was in het begin van de tachtiger jaren. Ik vond de vuistbijl in de beekbedding van de Mosbeek, een aantal meters voor de watermolen van Bels. De Mosbeek ter plaatse heeft een erosiedal. De vanwege de molen omgeleide beek loopt daarbij langs de noordelijke steile oever van dit erosiedal. Samen met Harrie Bels was ik daar bezig met het herstellen van de oeverbeschoeiing van de beek. Tijdens het uitdiepen van de beekbedding kreeg ik de vuistbijl op de schop.

Wat is de Molen van Bels en kun je iets over de historie van deze molen vertellen?
De Molen van Bels is één van de oorspronkelijke watermolens, waar vanaf 1700 tot ongeveer eind 1886, papier werd gefabriceerd. Stroomopwaarts lagen nog twee papiermolens, waarvan de Molen van Frans nog intact en in bedrijf is. Evenals de Molen van Bels is deze nog steeds in gebruik als graanmolen. In beide molens, die in bezit zijn van LO, is een informatiecentrum.

Drong het tot je door, toen je de vuistbijl uit het waterkanaal van de molen opdiepte, dat het om een artefact ging?
Het was wel mijn eerste reactie, dat het zoiets kon zijn. Vuursteen van dat formaat en vorm wekt onmiddellijk je nieuwsgierigheid. Met zoveel water bij de hand is de diagnose gauw gemaakt. Na omdraaien van de vuistbijl en het bekijken van de andere kant drong het tot me door dat het om een gaaf artefact ging. Ik dacht meteen aan de vergelijkbare vuistbijl van Mander, die een aantal jaren eerder door Oude Rengerink, een neef van Harrie Bels, was gedaan. Deze Mander-bijl is op ongeveer 1500 meter afstand van mijn vondst gedaan.

Hoe reageerde de professionele archeologie op je vondst?
De vondst heb ik aan provinciaal archeoloog Ad Verlinde laten zien, in Enschede. Met een slag om de arm, vertelde hij dat het wel een oude vuistbijl was. Maar hij kon hem niet exact typeren. Op verzoek van Verlinde heeft Dick Stapert, van het toenmalige Biologisch Archeologisch Instituut in Groningen, de vuistbijl bekeken en de locatie bezocht. Hij kwam op een ouderdom van tussen de 6.000 en 5.000 jaar, het Neolithicum. Daarmee schatte Stapert ‘m duidelijk minder oud in dan de Mander-bijl.

Wat is je mening over de dateringkwestie rond de vondst?
Dat deze vuistbijl volgens Stapert minder oud zou zijn dan die eerder door Oude Rengerink werd gevonden (Neandertaler-periode), bevreemdde me. Ik meende dat dit soort werktuigtypen juist kenmerkend zijn voor het Paleolithicum. Maar Stapert baseerde zijn oordeel op de mate van verwering. Wie ben ik om aan de geleerden te twijfelen!
Het onderzoek dat door Archeoforum is opgestart, geeft mij voldoende zekerheid om niet aan de Neandertaler-datering te hoeven twijfelen. Al met al een boeiende ontwikkeling, waarbij wetenschappelijk, archeologisch onderzoek, een gewaardeerde plaats krijgt in het beheer van natuurreservaten en er voor de recreant een extra dimensie aan toevoegt. Neandertalers kun je in deze context de pioniers noemen van het huidige, door natuurbeschermers zo gewaardeerde cultuurlandschap.
Wat mij des te meer interesseert, is hoe het landschap, maar vooral de geomorfologie, eruit heeft gezien ten tijde van het gebruik van de vuistbijl. Was er toen bijvoorbeeld al sprake van beken?